از آنجایی که اسرائیل و ایران در بحبوحه جنگ چند بعدی سوریه به طور فزاینده ای در برابر یکدیگر قرار می گیرند، این روسیه است که خود را بین صخره ضرب المثل و مکان سخت می بیند.

روسیه توانسته است روابط خوبی با ایران و اسرائیل حفظ کند، حتی در شرایطی که اولی حضور خود را در سوریه برای دفاع از رژیم اسد افزایش داده است و فشارهای دومی را افزایش داده است.

اما تنش بین دو دشمن آشکار در حال افزایش است. سایت افزایش مشتری بنا بر گزارش ها، اسرائیل در چند هفته گذشته دو بار به تاسیسات نظامی ایران در سوریه حمله کرده است. و روز دوشنبه، نخست وزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو ظاهراً به طور علنی به رئیس جمهور ترامپ فشار می آورد تا از توافق هسته ای ایران که مورد حمایت بین المللی است، خارج شود. اکنون، نگرانی‌ها در مورد درگیری آشکار بین ایران و اسرائیل افزایش یافته است و روابط روسیه با هر دو، به ویژه ایران، متحد حامی اسد، را در معرض آزمایش قرار می‌دهد.

یک جنگ تیراندازی آشکار بین اسرائیل و ایران، حتی اگر محدود به خاک سوریه باشد، بدترین کابوس مسکو خواهد بود. اما اگر میانجیگری کرملین بتواند دو طرف را از هم دور نگه دارد و در عین حال فرمولی برای محدود کردن نفوذ بلندمدت ایران در سوریه پیدا کند، روسیه می‌خواهد وجهه خود را به‌عنوان برترین واسطه معامله خاورمیانه تثبیت کند.

فئودور لوکیانوف، سردبیر مجله روسیه در امور جهانی، یک مجله برجسته سیاست خارجی مسکو، می‌گوید: بن بست بین اسرائیل و ایران یکی از پیچیده‌ترین مشکلاتی است که دیپلماسی روسیه امروز با آن مواجه است. روابط روسیه با ایران با همکاری آنها در سوریه ضروری است. آنها به یکدیگر نیاز دارند. اما تفاهم خوبی نیز با اسرائیل وجود دارد . تا همین اواخر، روسیه توانسته بود تا حدی تعادل بین این دو را حفظ کند، اما اکنون این امر غیرممکن شده است.

خوزه لوئیس ماگانا/AP

مشاهده عنوان

زیربنای بحران کنونی ترس از افزایش قدرت منطقه ای ایران از سوی اسرائیل، عربستان سعودی و ایالات متحده است. از زمان خروج از مدار ایالات متحده پس از انقلاب اسلامی 1979، ایران شیعه از یک جنگ مخرب گسترده با عراق صدام حسین جان سالم به در برده و دهه ها انزوا و تحریم های غرب را تحمل کرده است. دشمنان این کشور اکنون شاهد گسترش نفوذ خود در سراسر سطح شمالی خاورمیانه تا مدیترانه هستند، از جمله عراق اکثریت شیعه، سوریه تحت کنترل علوی ها و جنبش شبه نظامی شیعه لبنانی حزب الله.

ولادیمیر سوتنیکوف، کارشناس مستقل خاورمیانه می گوید: «ریشه های مناقشه بسیار عمیق تر از مسائل مربوط به توافق هسته ای ایران است. ایران خود را تمدنی باستانی می‌داند، وارث امپراتوری ایران که زمانی بر کل منطقه تسلط داشت. دشمنی کنونی ایران و کشورهای عربی خلیج فارس، در وهله اول عربستان سعودی، تازه ترین تجسم یک دشمنی بسیار قدیمی است. ایران اسرائیل را تنها نماینده آمریکا می‌بیند.»

آقای سوتنیکوف می‌افزاید: «اسرائیل به نوبه خود می‌ترسد که ایران می‌خواهد به هژمون منطقه تبدیل شود و هر نیرویی که ممکن است اهداف اسرائیل را مسدود کند چیزی است که آن را تحمل نخواهد کرد.  همه این خصومت‌ها اکنون خدمات پرده مشهد در میدان نبرد سوریه آشکار می‌شود و روسیه در این بین گرفتار شده است.»

یک شریک دشوار برای روسیه

سوتنیکوف می‌گوید: علی‌رغم این‌که ممکن است اوضاع برای بسیاری در غرب به نظر برسد، «ایران همیشه شریک دشواری برای روسیه بوده است».

اتحاد جماهیر شوروی در طول جنگ ایران و عراق در دهه 1980، زره پوش اصلی صدام حسین بود و حمایت دیپلماتیک خود را به شدت به نفع عراق متمایل کرد. اگرچه اتحاد جماهیر شوروی همچنین به ایران تسلیحات می‌فرستاد، اما ویکتور چرنومیردین، نخست‌وزیر روسیه پس از فروپاشی شوروی، در سال 1995 توافق‌نامه‌ای محرمانه با ایالات متحده امضا کرد تا فروش تسلیحات متعارف به جمهوری اسلامی را متوقف کند، اگرچه طبق گزارش‌ها، این کشور به طور کامل شرایط خود را رعایت نکرد.

در سال 2010، روسیه در شورای امنیت سازمان ملل به حمایت از تحریم های جامع علیه ایران به دلیل برنامه مشکوک به تسلیحات هسته ای این کشور رأی داد. حتی پس از بازگشت به کرملین در سال 2012 در بحبوحه وخامت روابط با غرب، ولادیمیر پوتین بارها در برابر درخواست‌های آمریکا و اسرائیل مبنی بر عدم اجرای قرارداد قبلی برای تامین موشک‌های پیشرفته اس-300 به ایران سر تعظیم فرود آورد ، هرچند که از آن زمان تاکنون این کار را انجام داده است . مسکو همچنین تکمیل نیروگاه اتمی غیرنظامی ایران بوشهر را در پاسخ به درخواست‌های غرب، قبل از تکمیل پروژه و پیشنهاد ساخت نیروگاه‌های اتمی بیشتر برای ایران پس از تیره شدن روابط با ایالات متحده در سال 2014، به تعویق انداخت.

به نظر می رسد تجارت بین روسیه و ایران به سرعت در حال افزایش است، اما کل گردش مالی در سال گذشته تنها 2 میلیارد دلار یا به میزان قابل توجهی کمتر از تجارت روسیه با اسرائیل بود. به نظر می‌رسد که یک طرح بسیار مضحک برای کمک به ایران برای اجتناب از تحریم‌های غرب از طریق ارسال نفت به روسیه در ازای کالاهای روسی، به سختی اجرا شده است.

میخائیل کروتیخین، یکی از شرکای RusEnergy، یکی از سایت تبلیغات مشاوران انرژی در مسکو، می‌گوید: «میزان نفتی که روسیه از ایران می‌خرد بسیار ناچیز است و به نظر می‌رسد تنها راهی برای ایران باشد که برای کالاهای نظامی روسیه به‌جای نقدی، نفت بپردازد». . به طور کلی، روسیه و ایران هر دو صادرکننده نفت و در نتیجه رقیب یکدیگر هستند. و قوانین ایران سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های بالادستی نفت و گاز را برای شرکت‌های خارجی به‌هیچ‌وجه سودآور نمی‌داند، بنابراین چشم‌اندازی برای شرکت‌های روسی در آنجا کم است.»

اما ایران قرار است هفته آینده یک قرارداد تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا به رهبری مسکو امضا کند. پس از نزدیک به یک دهه حضور در لیست انتظار، به نظر می رسد ایران نیز به زودی به سازمان همکاری شانگهای به رهبری روسیه و چین ملحق شود ، تنها گروه بزرگ منطقه ای از کشورهایی که نه ایالات متحده و نه هیچ یک از متحدانش به آن تعلق ندارند.

یک عمل متعادل کننده

تغییر چشمگیر این است که روسیه تقریباً سه سال پیش برای تقویت رژیم بشار اسد، مشتری قدیمی مسکو، در سوریه مداخله کرد. این منجر به یک اتحاد قوی در میدان جنگ با ایران شده است که ممکن است پیامدهای بسیار گسترده تری داشته باشد.

آقای لوکیانوف می گوید: «اهداف آنها کاملاً منطبق نیست. دستور کار ایران منطقه ای است، درباره اسرائیل و عربستان سعودی است. دستور کار روسیه جهانی است، برای تقویت موقعیت روسیه در صحنه جهانی. اما مکمل هم هستند.»

تحول اصلی دیگر این است که روابط آمریکا و روسیه از زمان مداخله روسیه در سوریه عملاً از بین رفته و سوخته است. یکی از اثرات آن ممکن است این باشد که روسیه نسبت به گذشته تمایل کمتری به گوش دادن به درخواست های ایالات متحده مبنی بر عدم ارائه تسلیحات پیشرفته، مهندسی هسته ای و سایر فناوری های حیاتی به ایران خواهد داشت.

لوکیانوف می‌گوید: «روسیه همیشه یک چشم به بهبود روابط خود با ایالات متحده داشته است و هر موقعیتی را فرصتی برای تقویت مشارکت مورد انتظار خود با واشنگتن می‌دانست. اکنون روابط با ایالات متحده آنقدر بد است که مسکو ممکن است بازدارندگی کمتری برای نزدیک شدن به ایران داشته باشد. و اگر توافق هسته ای از بین برود و ایران دوباره تحت تحریم قرار گیرد، این تنها وابستگی آن به روسیه را تقویت می کند.

روسیه همچنین به ایران برای کمک به شکل دادن به یک راه حل سیاسی برای سوریه در به اصطلاح روند آستانه، جایگزینی برای روند ژنو تحت حمایت سازمان ملل برای سوریه که روسیه، ترکیه و ایران سال گذشته آغاز کردند، متکی است. تحلیلگران می گویند که مسکو قصد دارد به مسیر آستانه ادامه دهد، حتی اگر مذاکرات ژنو - که شامل ایالات متحده به عنوان یک بازیگر اصلی است - در آینده نزدیک از سر گرفته شود .

اما امیدواری روسیه برای حل بحران طولانی مدت سوریه بر اساس شرایط آن به جدا نگه داشتن ایران و اسرائیل در هفته های آینده بستگی دارد.

لوکیانوف می‌گوید: پوتین یک عمل‌گرا است و می‌داند که اسرائیل از حضور نظامی ایران در نزدیکی مرزهایش شکایت می‌کند. اما او همچنین نمی‌تواند اجازه دهد دستاوردهای روسیه در سوریه از بین برود. او باید اتحاد با ایران را حفظ کند، بنابراین او همچنین باید به اسرائیل نشان دهد که محدودیت های خاصی وجود دارد که اسرائیل نباید از آنها تجاوز کند. روسیه هرگز مستقیماً با اسرائیل درگیر نخواهد شد، اما احتمالاً اراده خود را با تقویت پدافند هوایی سوریه به گونه‌ای که میدان عمل اسرائیل را محدود می‌کند، اعمال خواهد کرد.»

سوتنیکوف می‌گوید مسکو تلاش خواهد کرد تا حائلی بین این دو باشد، اما گفتن این کار آسان‌تر از انجام آن است.

«اسرائیل و ایران دشمنان سرسخت هستند و در حال تقابل هستند. به نظر می رسد اسرائیل از حمایت کامل ترامپ برخوردار است و به سرعت در حال حرکت است. برای روسیه، این مانند تلاش برای نشستن روی دو صندلی در آن واحد است.